Το παραγωγικό επίθημα -gIn / -kIn της τουρκικής

πώς σχηματίζεται

Το παραγωγικό επίθημα -gIn / -kIn παίρνει τις μορφές -gın, -gin, -gun, -gün. Άν η λέξη λήγει σε ένα από τα σύμφωνα ç, g, k, p, t, το -g του επιθήματος μετατρέπεται σε -k: -kın, -kin, -kun, -kün. Το φωνήεν του επιθήματος καθορίζεται από τη φωνηεντική αρμονία, βάσει του τελευταίου φωνήεντος της λέξης.

1. Αν το τελευταίο φωνήεν της λέξης είναι ένα από τα {a, ı}, το επίθημα γίνεται -gın / -kın.
2. Αν το τελευταίο φωνήεν της λέξης είναι ένα από τα {o, u}, το επίθημα γίνεται -gun / -kun.
3. Αν το τελευταίο φωνήεν της λέξης είναι ένα από τα {e, i}, το επίθημα γίνεται -gin / -kin.
4. Αν το τελευταίο φωνήεν της λέξης είναι ένα από τα {ö, ü}, το επίθημα γίνεται -gün / -kün.

τι δημιουργεί

Το επίθημα -gIn / -kIn προστίθεται σε ρηματικές ρίζες (κυρίως μονοσύλλαβων ρημάτων) και σχηματίζει και επίθετα και ουσιαστικά.

Επίθετα (με έννοια παθητική ή αυτοπαθή):
yormak (κουράζω) > yorgun (κουρασμένος)
üzmek (στενοχωρώ) > üzgün (λυπημένος)
seçmek (επιλέγω) > seçkin (εκλεκτός)
olmak (γίνομαι) > olgun (γινωμένος, ώριμος)
uymak (ταιριάζω) > uygun (κατάλληλος)

Ουσιαστικά:
yanmak (καίγομαι) > yangın (πυρκαγιά)
sürmek (εξορίζω) > sürgün (εξορία)
soymak (ληστεύω) > soygun (ληστεία)

Όταν η ρίζα του ρήματος είναι δισύλλαβη, τότε το επίθημα μπαίνει στην πρώτη συλλαβή της ρίζας:
bayılmak (λυποθυμώ) > baygın (λιπόθυμος)
çıldırmak (τρελαίνομαι) > çılgın (τρελαμένος)
darılmak (θυμώνω) > dargın (θυμωμένος)

αντιπαραβολή με το επίθημα -(I)k

Αξίζει τον κόπο να αντιπαραθέσουμε το επίθημα -gIn / -kIn με το επίθημα -(I)k, το οποίο έχει παραπλήσια, αλλά όχι ταυτόσημη έννοια.

Παρατηρούμε ότι το επίθημα -gin έχει μια πιο εσωτερική, βαθιά σημασία:

kırık - σπασμένος / kırgın - πληγωμένος
tutuk - αμήχανος / tutkun - ερωτευμένος
düşük - πεσμένος / düşkün - λάτρης