Η μεταβιβαστική / αναθετική φωνή-διάθεση στα τουρκικά
πώς σχηματίζεται
Σχηματίζεται κατά βάση κυρίως με τα επιθήματα -t και -DIr (το D γίνεται t, μετά από τα ç, f, h, k, p, t, s, ş, ενώ το Ι ακολουθεί τη φωνηεντική αρμονία).
Δυστυχώς δεν υπάρχει γενικός κανόνας για το ποιο επίθημα παίρνει το κάθε ρήμα. Είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα για το ρηματικό σύστημα που πρέπει να αποστηθίσουμε.
Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τις περιπτώσεις, για να έχουμε μια πρώτη ένδειξη:
- πολυσύλλαβες ρίζες/βάσεις που τελειώνουν σε φωνήεν, σε -l ή σε -r, παίρνουν -t
- οι υπόλοιπες παίρνουν -DIr
τι δηλώνει
Η μεταβιβαστική / αναθετική φωνή-διάθεση μετατρέπει αμετάβατα ρήματα σε μεταβατικά, ενώ στα μεταβατικά δηλώνει ανάθεση της ενέργειας σε κάποιον άλλο (βάζω κάποιον να κάνει κάτι.
Παραδείγματα:
bekle- (περιμένω) > bekle-t- (στήνω κάποιον)
yüksel- (υψώνομαι) > yüksel-t- (υψώνω)
delir- (τρελαίνομαι) > delir-t- (τρελαίνω)
öl- (πεθαίνω) > öl-dür- (σκοτώνω)
utan- (ντρέπομαι) > utan-dır- (προκαλώ ντροπή)
ye- (τρώω) > ye-dir- (ταΐζω)
πώς χρησιμοποιείται
Η φωνή-διάθεση αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί στα τουρκικά κυριολεκτούμε και πρέπει να χρησιμοποιούμε τη σωστή φωνή-διάθεση για να μεταδώσουμε τη σωστή πληροφορία. Αν πούμε Saçlarımı kestim σημαίνει έκοψα (ο ίδιος) τα μαλλιά μου ενώ αν πούμε Saçlarımı kestirdim σημαίνει ότι έβαλα κάποιον άλλο να μου κόψει τα μαλλιά. Έτσι, στην τράπεζα θα πούμε Bir hesap açtırmak istiyorum (Θέλω να ανοίξω λογαριασμό = θέλω να βάλω κάποιον να μου ανοίξει λογαριασμό) και όχι Bir hesap açmak istiyorum που σημαίνει θέλω να ανοίξω (ο ίδιος) λογαριασμό, εκτός κι αν είμαστε υπάλληλοι της τράπεζας!
Ως τελική σημείωση, πέρα από τα επιθήματα -t και -DIr, πολλά ρήματα παίρνουν διαφορετικά επιθήματα για να δηλώσουν αυτή τη φωνή-διάθεση.
Παραδείγματα:
bit- (τελειώνω ο ίδιος) > bit-ir- (τελειώνω κάτι)
sark- (κρεμιέμαι) > sark-ıt- (κρεμάω)
kork- (φοβάμαι) > kork-ut- (τρομάζω κάποιον)
delir- (τρελαίνομαι) > delir-t- (τρελαίνω)
kop- (σπάω ο ίδιος) > kop-ar- (σπάω, κόβω κάτι)
İlan yapıştırmak yasaktır (Απαγορεύεται η αφισοκόλληση)
κατά λέξη ilan yapıştırmak = κολλάω αγγελία
yapışmak (κολλάω ο ίδιος) > yapıştırmak (κολλάω κάτι)
Demiryolu üzerindeki tellere temas etmek, yaklaşmak, bir cisim uzatmak, sarkıtmak, su püskürtmek tehlikeli ve yasak (Είναι επικίνδυνο και απαγορευμένο να ακουμπάμε, να πλησιάζουμε (οι ίδιοι), να πλησιάζουμε ή να κρεμάμε ένα αντικείμενο, να ρίχνουμε νερό στα νήματα που είναι πάνω στις ράγες)
uzamak > uzatmak
sarkmak > sarkıtmak
püskürmek > püskürtmek
